Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպումը Արաբական Միացյալ Էմիրությունների Աբու Դաբի քաղաքում բխում էր վերջին ամիսներին կուտակված մի շարք հարցերի վերաբերյալ ամենաբարձր մակարդակով քննարկումների անհրաժեշտությունից։ Հանդիպման վայրը պատահաբար չէր ընտրված․ նախ, այն դուրս էր ռուսական և արևմտյան հարթակներից, ինչը թույլ է տալիս խուսափել մի շարք շահարկումներից։ Բացի այդ, ԱՄԷ-ն Հարավային Կովկասով մեծ շահագրգռվածություն ունեցող երկիր է։ Վերջին տարիներին Հայաստանում, Վրաստանում և Ադրբեջանում ներդրումների ընդհանուր ծավալով այս երկիրը մրցակցում է միայն Չինաստանի հետ, իսկ որոշ ոլորտներում՝ ընդհանրապես անվիճելի առաջատար է։ ԱՄԷ-ն Հարավային Կովկասում ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման հարցում մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում։
Կասկածից վեր է, որ Փաշինյանի և Ալիևի՝ շուրջ 5 ժամանոց առանձնազրույցի ընթացքում քննարկվել են երկկողմ և բազմակողմ օրակարգերն ընդգրկող բազմաթիվ հարցեր, որոնց շրջանակներում ենթակառուցվածքների ապաշրջափակումն, առաջին հայացքից, յուրահատուկ տեղ է զբաղեցնում։ Ըստ էության, եթե զերծ մնանք կոնսպիրոլոգիական տեսություններից, ապա ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման խնդիրը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վերջին հարցն է, որն ունի կոնֆլիկտածին ներուժ։ Դա կապված է այն փաստի հետ, որ բանակցային մյուս հարցերը նկատելիորեն ավելի ցածրարժեք աշխարհաքաղաքական ենթատեքստ ունեն, քան՝ այս մեկը։ Այլ կերպ ասած, Հայաստանի տարածքով հաղորդակցության հարցում համաձայնությունների գալու դեպքում տարածաշրջանային անվտանգության ապահովման հավանականությունը կտրուկ աճ կունենա՝ անկախ այլ ուղղություններով երկկողմ գործընթացներից։
Թեև ԱՄՆ կողմից Հայաստանին և Ադրբեջանին ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման հարցում առաջարկություն ներկայացնելու մասին առաջարկի մանրամասները հայտնի չեն, սակայն արդեն դրա առկայությունը թույլ է տալիս կատարել մի շարք եզրակացություններ։ Առաջին հերթին, ԱՄՆ կողմից Հարավային Կովկասի նկատմամբ մեծ հետաքրքրություն կա՝ ի հեճուկս բազմաթիվ հոռետեսների։ Երկրորդ եզրակացությունն այն է, որ այս առաջարկի իրականացման դեպքում անվտանգության երաշխավորի պարտականությունը, կամա, թե ակամա, ստանձնում է հենց ամերիկյան կողմը։ Հաշվի առնելով, որ ներկայիս միջազգային հարաբերությունների տուրբուլենտության պատճառով ԱՄՆ-ն միակ երկիրն է, որն իր ռեսուրսների հաշվին ի վիճակի է տալ անվտանգության երաշխիքներ և ապահովել դրանց պահպանումը, պետք է նկատել, որ այս առաջարկի իրականացումը էսկալացիայի ռիսկը նվազագույնի հասցնող ամենաէական գործոններից մեկը կարող է դառնալ։ Մյուս կողմից, ԱՄՆ առաջարկն, ըստ երևույթին, որևէ աղերս չունի Ռուսաստանի շահերի շրջանակի հետ, ինչի հետևանքով Ռուսաստանը, չնայած սահմանափակ հնարավորություններին, այնուամենայնիվ կփորձի արգելափակել առաջարկի ընդունումը կա՛մ Հայաստանի, կա՛մ Ադրբեջանի նկատմամբ ազդեցության միջոցով։ Վերջին ամսվա ընթացքում նման փորձերի որոշ դրսևորումներ արդեն նկատելի են։
Այս ամենի հանրագումարում հատկանշական է Աբու Դաբիում հանդիպումից հետո տարածված հաղորդագրությունների բնույթը։ Ըստ հայտարարության՝ կողմերը համաձայնվել են, որ բանակցությունների բոլոր երեք գլոբալ ուղղություններով երկկողմ ձևաչափն ամենաարդյունավետն է, ինչը ենթադրում է նախկին բազմակողմ ձևաչափերին վերադարձից հրաժարում։ Մեկ այլ արդյունք կարելի է համարել խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրման վերաբերյալ քննարկումներ սկսելը, որը ենթադրում է երկու երկրների ստորագրություններով հավաստել համաձայնեցված տեքստի անփոփոխ լինելը։ Թեև զգուշավոր լավատեսության հիմքեր կան, սակայն հաղորդագրությունները լույս չեն սփռում անվտանգային ներուժ ունեցող գլխավոր հարցի՝ ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման առաջարկի վերաբերյալ առաջընթացի կամ կողմերի կարծիքների էության վրա։ Ըստ ամենայնի, այս հարցում դեռևս չկա վերջնական որոշում, ինչը ենթադրում է «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» ստատուս քվոյի շարունակականություն։
Ռոբերտ Ղևոնդյան
