Ներածություն
Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների (ՏՏ) ոլորտը ՀՀ տնտեսության ամենաարագ աճող ոլորտներից է եղել 2021-2024 թթ.: Նույն ժամանակահատվածում տվյալ ոլորտի բաղադրյալ տարեկան աճի տեմպը (CAGR) կազմել է 41.62% (տե՛ս աղյուսակ 1): Թեպետ 2024 թ. առաջին կիսամյակում, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, ոլորտում անկում էր արձանագրվել, սակայն տարեկան կտրվածքով 2023 թ. նկատմամբ 14.5% աճ է արձանագրվել: 2025 թ. առաջին կիսամյակում ոլորտը ևս զգալի աճ արձանագրեց 2024 թ. առաջին կիսամյակի համեմատ: 2024 թ. առաջին կիսամյակի կատարողականը փաստում է ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ արժևորված ՀՀ դրամի պատճառով առաջացած խնդիրների մասին, ինչպես նաև՝ բացատրվում աշխատուժի էմիգրացիայով: 2024 թ. երկրորդ և 2025 թ. առաջին կիսամյակների կատարողականներից կարելի է եզրահանգել, որ ոլորտը կարողանում է համաշխարհային մակարդակով մրցունակ պրոդուկտներ առաջարկել, քանի որ արտահանման ծավալներն աճում էին: Ոլորտի հետագա աճի վրա միջնաժամկետ հատվածում կարող են ազդել մի շարք գործոններ՝ պայմանավորված արհեստական բանականության (ԱԲ) ընձեռնած նոր հնարավորություններով, ինչպես նաև՝ ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ ՀՀ դրամի հետագա արժևորմամբ։
| Ծառայությունների տեսակները | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2024 հունվար-հունիս | 2025 հունվար-հունիս | ||||||
| Ընթացիկ գներ, մլրդ. ՀՀ դրամ | Աճի տեմպ (%) | Ընթացիկ գներ, մլրդ. ՀՀ դրամ | Աճի տեմպ (%) | Ընթացիկ գներ, մլրդ. ՀՀ դրամ | Աճի տեմպ (%) | Ընթացիկ գներ, մլրդ. ՀՀ դրամ | Աճի տեմպ (%) | Ընթացիկ գներ, մլրդ. ՀՀ դրամ | Աճի տեմպ (%) | Ընթացիկ գներ, մլրդ. ՀՀ դրամ | Աճի տեմպ (%) | |
| Տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ, որից` | 167.7 | 17.8 | 294.6 | 75.7 | 449.1 | 52.4 | 514.1 | 14.5 | 186.9 | -14.1 | 298.4 | 25.6 |
| Ծրագրային ապահովման մշակում և հարակից գործողություններ | 151.8 | 18 | 274.3 | 80.7 | 420.1 | 53.2 | 483.4 | 15.1 | 175.0 | -14.4 | 280.0 | 25.9 |
| Տվյալների մշակում, ցանցում տեղեկատվության տեղաբաշխում | 14.8 | 16.8 | 17.8 | 20.1 | 25.6 | 43.7 | 27.0 | 5.6 | 10.6 | -5.6 | 14.7 | 9.7 |
Աղյուսակ 1. Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի ծառայությունների դինամիկան (մլրդ. ՀՀ դրամ) և աճի տեմպերը[i]
Ոլորտի աճի պատճառները 2021-2024 թթ. և 2025 թ.-ի I կիսամյակում. բացահայտված հիմնական խնդիրները
ՀՀ ՏՏ ոլորտը, 2021 թ. համեմատ, 2022 թ. 75.7% աճ է արձանագրել, ինչը պայմանավորված է եղել ծրագրային ապահովման մշակմամբ և հարակից
գործողություններով: Դրա վրա էլ, իր հերթին, ազդել էր, 2022 թ. ռուս-ուկրաինական պատերազմով պայմանավորված, ՌԴ-ից Հայաստան ՏՏ ոլորտի մասնագետների էմիգրացիան և մի շարք համաշխարհային բարձր տեխնոլոգիական առաջատարների գործունեությունը, որոնք հիմնել էին իրենց դուստր ձեռնարկությունները և/կամ հայաստանյան մասնաճյուղերը: Ոլորտի աճը հիմնականում պայմանավորված է եղել արտահանման ծավալների աճով (տե՛ս աղյուսակ 2):
| 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2024 (1-ին եռամսյակ) | 2025 (1-ին եռամսյակ) | |
| Հեռահաղորդակցության, համակարգչային և տեղեկատվական ծառայությունների արտահանումը՝ ըստ վճարային հաշվեկշռի | 382.37 | 711.38 | 1,073.97 | 1,180.57 | 257.62 | 314.89 |
Աղյուսակ 2. ՏՀՏ ոլորտի արտահանումը (մլն ԱՄՆ դոլար)[ii]
Արտահանման ծավալների շարժընթացը փաստում է այն մասին, որ ՀՀ-ն կարողացել է առաջարկել այնպիսի պրոդուկտներ (ներառյալ՝ օտարերկրյա գլխամասային ընկերությունների միջոցով առաջարկվող), որը ՀՀ արժևորված դրամի պարագայում մրցունակ է համաշխարհային շուկայում և հանգեցրել է միջին աշխատավարձերի աճին (տե՛ս աղյուսակ 3): Սակայն 2023-2024 թթ. ՏՏ ոլորտի արտահանման ծավալների փոփոխությունը և 2025 թ. առաջին կիսամյակի գրանցած ցուցանիշը՝ 2024 թ. առաջին կիսամյակի համեմատ, կարող են փաստել այն մասին, որ, համաշխարհային ՏՏ ոլորտների միտումներին համահունչ, ՀՀ ընկերությունները (ներառյալ՝ օտարերկրյա գլխամասային ընկերությունների համար) կարողացել են զարգացնել իրենց շուկան: Միևնույն ժամանակ, ոլորտի հետագա աճը կարող է չուղեկցվել ոլորտում ներգրավված մասնագետների զգալի աճով, և կարող է որոշակի կրճատում արձանագրվել:
| Ցուցանիշ | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2024 հունիս | 2025 հունիս |
| ՏՀՏ ոլորտի աշխատողների թվաքանակը | 27,640 | 36,627 | 40,665 | 45,610 | 44,926 | 45,566 |
| ՏՀՏ ոլորտի միջին ամսական աշխատավարձը | 610,134 | 797,190 | 915,019 | 1,015,249 | 824,100 | 833,967 |
Աղյուսակ 3. Տեղեկատվական հեռահաղորդակցական տեխնոլոգիաների ոլորտի աշխատողների թիվը և միջին աշխատավարձը (ՀՀ դրամ)[iii]
Այս զարգացումների հետևանքով ոլորտը ներգրավեց ինչպես տեղական, այնպես էլ օտարերկրյա մասնագետների, ինչի վրա դրականորեն էր ազդել կառավարության վարած քաղաքականությունը[iv], որի արդյունքում տեղեկատվական հեռահաղորդակցական տեխնոլոգիաների ոլորտում զբաղվածների թվաքանակը 2021-2024 թթ․ աճել է և գրեթե կրկնապատկվել՝ կազմելով 45.6 հազար մարդ՝ 2021 թ. 27.6 հազարի համեմատ (տե՛ս աղյուսակ 3)։ Թեպետ 2023 թ. երկրորդ կեսին մասնագետների արձանագրված միգրացիան և/կամ ընկերությունների գործունեությունն այլ երկիր տեղափոխելը դանդաղեցրել էր 2024 թ. առաջին կիսամյակի ՏՏ ոլորտի աճի տեմպը՝ համեմատած 2023 թ. առաջին կիսամյակի, սակայն 2025 թ. ոլորտն առաջին կիսամյակում զգալի աճ էր արձանագրել 2024 թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ: 2024-2025 թթ. մասնագետների թվաքանակի՝ գրեթե նույն մակարդակի վրա պահպանվելը կարող է փաստել հետևյալի մասին.
- Ոլորտում առկա է կադրերի խնդիր, և տվյալ ընկերությունները նոր, հատկապես՝ փորձառու մասնագետների ներգրավում են այլ ընկերությունից՝ առաջարկելով ավել բարձր աշխատավարձ, իսկ հետագա աճի տեսանկյունից բավական բարդ կլինի մասնագետ գտնել, եթե հատկապես փորձառուները այլ երկիր տեղափոխվեն:
- Արտահանող ընկերությունների համար, որոնք հետագայում նոր մասնագետների աշխատանքի ընդունելիս նրանց աշխատավարձը ՀՀ դրամով վճարեն, հնարավոր է՝ դրամի արժևորումը լրացուցիչ բեռ դառնա:
- Հնարավոր է՝ ԱԲ-ի ընձեռնած հնարավորություններն արդեն իսկ հանգեցրել են ոլորտի աշխատակիցների որոշ գործառույթներն ԱԲ-ի միջոցով կատարելուն, ինչն էլ, իր հերթին, հանգեցնի նոր աշխատակիցների թվաքանակի հետագա աճի կասեցմանը:
Բարձրորակ մասնագետներ պահելու նպատակով գլխամասային ընկերությունների կողմից բարձր աշխատավարձերի առաջարկումն՝ արժևորված ՀՀ դրամի պարագայում, կարող է փաստել այն մասին, որ ՀՀ ՏՏ ոլորտի աշխատուժը բավականին բարձր որակավորում ունեցող է:
Ոլորտի հետագա մարտահրավերները և հնարավորությունները
Մարտահրավերները
- ՏՏ ոլորտի համաշխարհային զարգացումներին համահունչ համապատասխան գիտելիքների և կարողությունների շարունակական զարգացում, որպեսզի ՏՏ մասնագետները կարողանան նոր լուծումներ և պրոդուկտներ առաջարկել (ներառյալ՝ գլխամասային ընկերությունների անվան տակ առաջարկվող) և արժևորված դրամի պարագայում ու ԱԲ-ի ընձեռնած լուծումների դեպքում չկորցնեն աշխատանքը:
- Ըստ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի[v]՝ ամենախոցելի ոլորտներից է ծրագրային ապահովման մշակումը՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ «GitHub»-ը ստանում է ավելի քան 420 միլիոն պահոց (repository), ներառյալ՝ առնվազն 28 միլիոն բաց հասանելիության օրինակ, թե ինչպես լուծել ծրագրավորման խնդիրները: «GitHub Copilot»-ի նման գործիքները սովորում են այս ծրագրերն ինքնուրույն գրել: Մշակողների երեք քառորդն այժմ օգտագործում է ԱԲ օգնականներ։ Իսկ սա, իր հերթին, կարող է նվազեցնել, հատկապես, սկսնակների պահանջարկը: Համաշխարհային մակարդակով, ՏՏ ոլորտում զբաղվածության աճը, ինչպիսիք են համակարգչային համակարգերի զարգացումը, ծրագրակազմի հրապարակումը և ինտերնետում որոնման հարթակների ստեղծումը, արդեն իսկ կտրուկ դանդաղել են: 2022 թ. նոյեմբերից ՏՏ ոլորտում զբաղվածների մասնաբաժինը ընդհանուր զբաղվածության մեջ անշեղորեն նվազում է։ Մասնագիտությունները, որոնք առաջիկա տարիներին առավելագույն ռիսկով կփոխարինվեն ԱԲ-ով, ներառում են համակարգչային ծրագրավորողներին, հաշվապահներին, աուդիտորներին, տեքստերի խմբագիրներին և այլն[vi]։
Հնարավորությունները
- Տվյալների մշակման և ցանցում տեղեկատվության տեղաբաշխման ոլորտը, որպես ՏՏ-ի ենթաոլորտ, կարող է աճ արձանագրել՝ պայմանավորված ԱԲ մեծ տվյալների (Big Data) և ամպային հաշվարկների (Cloud Computing) նկատմամբ աճող պահանջարկով։
- Եթե 2022 թ. մայիսին համաշխարհային առաջատարներից մեկը՝ «NVIDIA»-ն հայտարարել էր Հայաստանում գիտահետազոտական կենտրոնի հիմնման մասին՝ ներգրավելու Հայաստանի ճարտարագետներին[vii], ապա արդեն 2025թ. հունիսին հայտարարվեց, որ ՀՀ կառավարության, «NVIDIA»-ի, «Firebird»-ի և «Team Group»-ի համագործակցության արդյունքում Հայաստանում կառուցվելու է ԱԲ լուծումների հիման վրա աշխատող՝ տարածաշրջանի ամենահզոր սուպերհամակարգչային և տվյալների մշակման կենտրոնը, որի շրջանակում նախատեսվում է 2026 թ. աշխատեցնել տվյալների կենտրոնը՝ հագեցած[viii] «NVIDIA Blackwell» գրաֆիկական հազարավոր պրոցեսորներով։ Ակնկալվող 500 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրումներն ուղղվելու են նորարարական մոդելների, ռոբոտաշինության և գիտության մեջ՝ համագործակցելով աշխարհի առաջատար համալսարանների հետ, ինչը երկրում կնպաստի նաև «նորարարության ոլորտում գործունեություն ծավալող սերնդի ձևավորմանն ու ոլորտի խթանմանը»[ix]։
Եզրակացություն
ՀՀ ՏՏ ոլորտը 2021-24 թթ. զգալի աճ է արձանագրել, որի տեմպերը բավականին բարդ կլինի կրկնել միջնաժամկետ հատվածում, եթե ՏՏ ոլորտը, համաշխարհային զարգացումներին համահունչ, չկարողանա մեծացնել շուկայի իր հատվածն՝ առաջարկելով համաշխարհային մակարդակով մրցունակ պրոդուկտներ և լուծումներ (ներառյալ՝ գլխամասային գրասենյակների համար ստեղծվող), հատկապես՝ ԱԲ-ի միջոցով ընձեռնված: Այս պարագայում ՀՀ ՏՏ ոլորտը կարող է դիմակայել ՀՀ դրամի հետագա արժևորմանը, հատկապես՝ ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ: Միևնույն ժամանակ, ոլորտի աճը կարող է չուղեկցվել ՏՏ ոլորտում աշխատող մասնագետների թվաքանակի այնպիսի աճով, որն արձանագրվել էր 2021-2024 թթ.։ Թվաքանակը կարող է նույնիսկ կրճատվել, եթե, համաշխարհային միտումներին համահունչ, աշխատակիցները նոր հմտություններ և կարողություններ չզարգացնեն՝ մրցունակ պրոդուկտ առաջարկելու նպատակով:
Հեղինակներ
Աննա Մակարյան, տնտեսագիտության թեկնածու, «Նեքսուս ինթելեկտ» հետազոտական ՀԿ և ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի Մ. Քոթանյանի անվան տնտեսագիտության ինստիտուտ, https://orcid.org/0000-0003-0505-7869։
Համլետ Մկրտչյան, տնտեսագիտության թեկնածու, «Նեքսուս ինթելեկտ» հետազոտական ՀԿ և Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարան, https://orcid.org/0009-0002-8588-2921։
Վրեժ Իսանյանս, հանրային քաղաքականության թեկնածու (ԱՄՆ), «Նեքսուս ինթելեկտ» հետազոտական ՀԿ, https://orcid.org/0009-0008-1145-9251։
Աղբյուրներ
[i] ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի՝ Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակի մասին 2022-2025 թթ. ամսական տարբեր զեկույցներ:
[ii] ՀՀ Վիճակագրական կոմիտեի «Վճարային հաշվեկշիռ 6» առցանց տվյալների բազա, հասանելի է՝ https://www.armstat.am/am/?nid=203։
[iii] ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի՝ Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական վիճակի մասին 2022-2025 թթ. ամսական զեկույցներ: ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի «Աշխատանքի շուկան Հայաստանում» 2022-2024 թթ զեկույցներ։
[iv] ՀՀ կառավարության՝ 2020 թվականի մարտի 26-ի N 355-Լ «Տնտեսության արդիականացման միջոցառումը հաստատելու մասին» որոշման հավելված 2, հասանելի է՝ https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=167054։
[v] Kumar, A. (2025, August 12). Why AI is replacing some jobs faster than others. World Economic Forum. Retrieved from։ https://www.weforum.org/stories/2025/08/ai-jobs-replacement-data-careers/.
[vi] Goldman Sachs. (2025, August 13). How will AI affect the global workforce? Retrieved from։ https://www.goldmansachs.com/insights/articles/how-will-ai-affect-the-global-workforce.
[vii] Invest in AM. (2022, October 5). NVIDIA opens office in Yerevan and builds research center for hundreds of engineers in Armenia. Retrieved from։ https://investin.am/hy/news/nvidia-opens-office-in-yerevan-and-builds-research-center-for-hundreds-of-engineers-in-armenia/.
[viii] Hetq. (2025, June 11). Team Group, NVIDIA, and Firebird announce a $500 million megaproject to build a regional AI supercomputing hub. Retrieved from։ https://hetq.am/hy/article/174903.
[ix] Տե՛ս նույն տեղում:
