Արարողությունը
2024թ․ հունվարի 20-ին կայացավ ԱՄՆ 47-րդ նախագահ Դոնալդ Թրամփի երդմնակալության արարողությունը։ Այս իրադարձության աշխարհաքաղաքական նշանակությունը դժվար է գերագնահատել։ Թրամփի նախագահությունը ոչ միայն համակարգային առումով անորոշություններ է նախանշում, այլև նրա անձի «յուրօրինակությունը» դրսևորվում է սկսած մանրուքներից։ Թրամփի երդմնակալությունը կայացավ Սպիտակ տան փակ դահլիճում և ոչ թե Կապիտոլիումի դիմաց։ Բացի այդ, հեռացող նախագահ Ջո Բայդենը չհեռացավ Կապիտոլիումի աստիճաններով, ինչպես նախկինում ընդունված էր։ Հաշվի առնելով ԱՄՆ քաղաքական շրջանակների սկուրպուլյոզ ավանդապահությունը՝ սա կարելի է մեկնաբանել որպես «նոր դարաշրջանի» խորհրդանշական ազդարարում։ Արդյո՞ք այդ «նոր դարաշրջանը» էականորեն կտարբերվի «հին դարաշրջանից», թե հերթական անգամ արտաքին քաղաքականությունում ԱՄՆ ռացիոնալիստական դրսևորումները կապահովեն գործընթացների օրգանական շարունակականություն՝ կախված կլինի Թրամփի և նրա մերձավոր շրջապատի կարճաժամկետ շահերի տեսլականից։
Մինչ այդ զարգացումները՝ երդմնակալության արարողությունը, այդ ընթացքում արտասանված խոսքերը և դրանից հետո լրագրողների հետ զրույցը և հաջորդած որոշումներն արդեն քաղաքական խոսույթի հետաքրքիր զարգացումների և կանխատեսումների հիմքեր են տվել։
Թրամփի ելույթը[i]
Ելույթի հիմնական մասն ուղղված էր ներքին խնդիրներին։ Ինչպես և ակնկալվում էր, Թրամփը կոշտ քննադատեց նախկին վարչակազմի գործողությունները, հայտարարեց Ամերիկան կրկին առաջատար և զարգացող պետություն դարձնելու, Հարավային նահանգներ զինված ուժեր ուղարկելու մասին և այլն։ ԱՄՆ նոր նախագահն անդրադարձավ նաև միգրացիոն խնդիրներին։ Նա վերահաստատեց նախընտրական շրջանի իր մոտեցումը՝ անօրինական ներգաղթյալներին արտաքսելու, ավելի քիչ ներգաղթյալներ ընդունելու մասին։ Բացի այդ, Թրամփը խոսեց նաև տիեզերագնացության ոլորտին մեծ ուշադրություն դարձնելու մասին՝ խոստանալով ԱՄՆ դրոշը տեղադրել Մարս մոլորակում։ Վերջին միտքը, ըստ ամենայնի, ռևերանս էր իր գործընկեր և, ըստ որոշ տեղեկությունների, մերձավոր բարեկամ Իլոն Մասկին, ով մեծ խանդավառությամբ արձագանքեց Թրամփի խոսքին։
Ելույթի մեկ այլ միտքն ուղղված էր ԱՄՆ հասարակության պահպանողական հատվածին։ Վիճակագրական տվյալները վկայում են, որ այս հատվածը մեծ դեր է խաղացել Թրամփի ընտրության հարցում։ Նախագահը կրկին հաստատեց իր այն միտքը, թե «այսօրվանից ԱՄՆ պաշտոնական քաղաքականությունը նրանում է, որ մենք ճանաչում ենք միայն երկու սեռ՝ արական և իգական»։
Անդրադառնալով արտաքին քաղաքականությանը՝ Թրամփը կրկին նշեց պատերազմներն ավարտելու և նոր պատերազմներում երբեք մասնակցություն չունենալու իր կողմնորոշումը։ Նա հատկապես կարևորեց Գազայի հատվածում կրակի դադարեցումը, բնորոշելով այն որպես նոր և հին վարչակազմերի ընդհանուր աշխատանքի արդյունք։
Հետաքրքիր նորություն կարելի է համարել «Արտաքին եկամուտների ծառայություն» ստեղծելու մասին հայտարարությունը։ ԱՄՆ էներգետիկ պաշարների, առաջին հերթին՝ նավթի և սեղմված գազի միջոցով համաշխարհային էներգետիկ շուկայում առաջատար դիրքեր զբաղեցնելու ցանկությունն օրգանապես շաղկապվում է Թրամփի՝ արտաքին աշխարհից եկամուտներ հավաքագրելու մտադրության հետ։ Նա հայտարարեց էներգետիկայի ոլորտում «արտակարգ դրության» մասին, ինչը, ըստ էության, ենթադրում է էներգետիկ պաշարների արդյունահանման ծավալների ավելացում։ Ելույթի այս հատվածը կարելի է գնահատել որպես տնտեսական և, հատկապես, էներգետիկ ոլորտում մրցակցային առավելություններ ձեռք բերելու կանխատեսում։
Ընդհանուր առմամբ, մասնագետները Թրամփի ելույթը գնահատում են որպես կանխատեսելի, թեև նշում են ավանդական պատկերացումներից որոշակի շեղումներ[ii]։ Նա հիմնականում կրկնեց նախընտրական շրջանի իր մոտեցումները, ինչը հույս է տալիս, որ գոնե առաջիկա ժամանակաշրջանում ԱՄՆ քաղաքականությունը հիմնված կլինի այդ գերակայությունների վրա։
Ռուս-ուկրաինական պատերազմը
Իր ելույթում Թրամփը, ըստ էության, ոչինչ չասաց ռուս-ուկրաինական պատերազմի վերաբերյալ։ Միակ անդրադարձը կարելի է համարել աշխարհում խաղաղություն հաստատելու հանձնառությունը, ինչը համընկնում էր նրա նախընտրական տեսակետների հետ։ Սակայն երդմնակալությանը հաջորդած հարցուպատասխանի ընթացքում նախագահը նշեց, որ «24 ժամում պատերազմն ավարտելու նախկին խոսքը կատակ է եղել, իսկ իրականում ուկրաինական և ռուսական կողմերի հետ հանդիպումներ կլինեն, որից հետո պարզ կլինի, թե ինչպես կարելի է ավարտել այս պատերազմը»։ Բացի այդ, Թրամփը հրամանագիր ստորագրեց 90 օրով կասեցնել ԱՄՆ կողմից արտաքին ֆինանսական օժանդակության ծրագրերը[iii]։
Այսպիսի մոտեցումը Ռուսաստանում գնահատվել է որպես պատերազմի հարցում ԱՄՆ նախագահի անվճռականություն։ Մասնավորապես՝ ՌԴ Դաշնային խորհրդի փոխխոսնակ Կոնստանտին Կոսաչևը նշել է, թե Թրամփը դեռ չունի հստակ դիրքավորում, ինչպես նաև իր մոտեցումների իրացման հարցում վստահ չէ[iv]։
Ընդհանուր առմամբ, ռուսական քաղաքական շրջանակների պատկերացումները հանգում են «բիզնես-քաղաքականության» սահմաններում ՌԴ-ԱՄՆ երկխոսության ծավալմանը, ինչը, ըստ նրանց, կարող է հանգեցնել ռուսական պատկերացումների ընդունմանը, թեև մինչ այդ «անհրաժեշտ է» մարտի դաշտում հաստատել սեփական առավելությունը[v]։
Այլ կարծիք ունի, օրինակ, գերմանացի քաղաքական գործիչ, Քրիստոնեա-դեմոկրատական կուսակցության ներկայացուցիչ Նորբերտ Ռոտգեն։ Նա գտնում է, որ ռուս-ուկրաինական պատերազմի մասին չխոսելը վկայում է Թրամփի համար այդ հարցը չկարևորելու մասին[vi]։
Ուկրաինայում նույնպես շեշտադրում են «բիզնես-քաղաքականության» կարևորությունը, մասնավորապես՝ Կիևի Ազգային համալսարանի դոցենտ, քաղաքացիական ակտիվիստ Անդրեյ Դլիգաչը գտնում է, որ «Ուկրաինան պետք է իրեն վաճառի Թրամփին՝ որպես նոր հնարավորություն»[vii]։ Սակայն ընդհանուր առմամբ Ուկրաինայում մեծ չեն սպասումները Թրամփի վարչակազմից՝ ո՛չ պատերազմի ավարտի, և ո՛չ էլ Ուկրաինային աջակցության շարունակականության վերաբերյալ[viii]։ Ավելին՝ Ուկրաինայի նախագահ Զելինսկին Դավոսի միջազգային ֆորումում ելույթի ընթացքում կարևորել է Եվրոպայի ռազմական ներուժի ավելացումը՝ կասկած հայտնելով, թե Թրամփը կարող է դադարեցնել ՆԱՏՕ-ին իր աջակցությունը, ինչը Եվրոպայում կհանգեցնի անվտանգության խնդիրների[ix]։
Թրամփի քաղաքականության արդյունավետության կանխատեսումները
ԱՄՆ-ում մասնագետները մատնացույց են անում Թրամփի քաղաքականության իրացվելիության խնդիրները[x], մասնավորապես՝ անիրական են բնութագրվում ներգաղթյալների երեխաներին քաղաքացիություն ստանալու իրավունքի դադարեցման, անօրինական ներգաղթյալներին արտաքսելու, Պանամայի ջրանցքի նկատմամբ վերահսկողություն սահմանելու և մի շարք այլ հայտարարությունների կատարման հնարավորությունները։ Մյուս կողմից կան կարծիքներ, թե Թրամփի «Առաջին հերթին Ամերիկան» մոտեցումն ամբողջովին իրացվելու քիչ շանսեր ունի, քանի որ ներգրավվածության կողմնակիցները թե՛ պահպանողական, և թե՛ առաջադիմական թևերում ազդեցության բավարար լծակներ ունեն[xi]։ Սա նշանակում է, որ Թրամփի արտաքին քաղաքականության ամենահավանական արդյունքը կարող է լինել հավասարակշռվածությունը՝ տարբեր տարածաշրջաններում և գործընթացներում ներգրավվածությունից մինչև այլ հատվածներում մասնակցությունից հրաժարում։
Թրամփի երդմնակալության և հետագա զարգացումների վերաբերյալ կտրուկ տարբերվող տրամադրություններ են Իսրայելում և Իրանում։ Եթե իսրայելցի քաղաքական գործիչներն ու նույնիսկ սովորական քաղաքացիները մեծ խանդավառությամբ են ընդունել Թրամփի երդմնակալությունը[xii], ապա Իրանում զգուշանում են հետագա զարգացումներից[xiii]։ Իրանում խնդիրները չեն սահմանափակվում միայն արտաքին սպառնալիքի, հատկապես՝ միջուկային օբյեկտներին հնարավոր հարվածի կանխատեսումներով, այլ ներառում են նաև ներքին անկայունությունների վերսկսման հնարավորությունները։ Ընդ որում, Իրանում գտնում են, որ «Թրամփի Ամերիկայում դիվանագիտությունն ընթանալու է ըստ նրա անձնական շարժառիթների և ցանկությունների»[xiv]։
Թրամփի երդմնակալությունը և Հայաստանը
Թրամփի ելույթները Հայաստանում իրարամերժ արձագանքներ են ստացել։ Այդ արձագանքները տատանվում են «Ռուսաստանի վերադարձ՝ գերտերությունների շարք» կոնցեպտից[xv] մինչև «Թրամփի ուշադրությունը կարող է ուղղվել Հարավային Կովկասի վրա» կարծիքը[xvi]։ Սակայն, եթե զերծ մնանք ծայրահեղական կանխատեսումներից, ապա Թրամփի ելույթի և հայտարարությունների համատեքստը ենթադրում է ԱՄՆ նախագահից «խաղաղարարի», սակայն «շահավետ և եկամտաբեր» քաղաքականություն կերտողի կերպարի ձևավորում։
Այս առումով, Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության գործընթացի հաջող ավարտը կարող է լինել Թրամփի հայտարարած արժեքներին համահունչ հաղթանակներից մեկը, որը կմատուցվի որպես «հաջողության պատմություն»։ Նույն տրամաբանության մեջ կարելի է դիտարկել «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը։ Ավելին՝ այս դեպքում հետաքրքրությունը չի սահմանափակվի միայն «խաղաղություն կերտողի» կերպարի ձևավորմամբ, այլև ունի «Միջին միջանցք» նախագծի մաս դառնալու, հետևաբար՝ տնտեսական մեծ հետաքրքրություն։
Հայաստան-ԱՄՆ հարաբերությունների մեկ այլ ուղղություն, որի նկատմամբ Թրամփի վարչակազմը կարող է հետաքրքրված լինել, միջուկային էներգիայի ոլորտում համագործակցությունն է։ Թրամփի ելույթում էներգետիկայի ոլորտին հատուկ ուշադրությունն անհրաժեշտ է փորձել կապիտալացնել քաղաքական առումովԱյս նկատառումներով ցանկալի կլիներ օր առաջ ամերիկյան տեխնոլոգիաներով և ամերիկյան ընկերությունների մասնակցությամբ Հայաստանում սկսել ատոմակայանների կառուցման աշխատանքները։
ԱՄՆ նախագահ Թրամփի քաղաքականությունը գուցե ինքնին չի ենթադրում հայանպաստ որոշումներ և գործողություններ, սակայն Հայաստանն ունի հնարավորություն աշխատելու և ակնկալելու ԱՄՆ նոր վարչակազմի աջակցությունը՝ այդ աշխատանքից առավելագույնը քամելու ջանքերին։
[i] https://www.cbsnews.com/news/transcript-trump-inauguration-speech-2025/
[ii] https://www.bbc.com/news/articles/cj02zmj59r5o
[iii] https://time.com/7208678/trump-suspends-us-foreign-assistance/
[iv] https://lenta.ru/news/2025/01/21/v-sovfede-ob-yasnili-otsutstvie-ukrainy-v-inauguratsionnoy-rechi-trampa/
[v] https://rtvi.com/news/umeet-nagibat-slabyh-chto-zhdut-v-rossii-ot-novogo-sroka-trampa/
[vi] https://www.tagesspiegel.de/politik/cdu-aussenpolitiker-norbert-rottgen-es-ware-besser-wenn-der-neu-gewahlte-kanzler-zu-trump-reist-13027684.html
[vii] https://ru.euronews.com/my-europe/2025/01/21/davos-trump-inauguration-speech
[viii] https://nv.ua/ukraine/events/inauguraciya-trampa-2025-chto-govoryat-ukraincy-v-socsetyah-50483065.html
[ix] https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/01/21/ukraine-volodymyr-zelensky-nato-europe-donald-trump/
[x] https://www.svoboda.org/a/burnyy-start-trampa-inauguratsiya-i-pervye-ukazy-47-go-prezidenta-ssha/33283200.html
[xi] https://www.msnbc.com/opinion/msnbc-opinion/trump-foreign-policy-isolationist-realist-rcna183877
[xii] https://forward.com/fast-forward/690586/at-a-trump-inauguration-event-in-jerusalem-fervent-optimism-with-an-undercurrent-of-unease/
[xiii] https://www.msn.com/en-xl/news/other/iran-iranian-newspapers-react-to-trump-s-return-to-white-house/vi-AA1xBHx2
[xiv] https://shorturl.at/LrvRp
[xv] https://www.irates.am/hy/1737450799?fbclid=IwY2xjawH9oVpleHRuA2FlbQIxMAABHY2Uaqazzg67U-uEW23xztLAKXdtB9yHU6NnjNFSG1isaJ5zz4-ytVFhOQ_aem_FPbr6Pw6blXxErL9KqTqfA
[xvi] https://shorturl.at/LrvRp
Հեղինակ՝ ԱՔՀԿ փորձագետ Ռոբերտ Ղևոնդյան
